Ail Gynhaeaf i Hen Lafur

Roedd ŷd sbelt (triticum spelta yn Lladin) yn cael ei dyfu yng ngogledd Ewrop 3000 o flynyddoedd yn ôl. Diflannodd yn gyfangwbl o Gymru yn amser y Rhufeiniaid, ond mae o hyd yn cael ei werthfawrogi yng nghanolbarth Ewrop ac i raddau yma yn Asturias. Beth sy’n ddiddorol yw bod mwy o alw amdano’r dyddiau hyn.

Er ei fod yn perthyn i deulu’r ŷd, mae nifer o wahaniaethau rhyngddo a’r ŷd sy’n fara beunyddiol inni heddiw. Mae’n cynnwys mwy o brotîn, a mwy o nifer helaeth o elfennau cemegol bychain ond pwysig. Hefyd mae ffurf y gliwten sydd ynddo yn wahanol i’r un arferol, ac mae pobl sydd yn methu treulio gliwten yn gwneud yn well gydag ŷd sbelt. O’r herwydd mae blawd sbelt i’w weld fwyfwy yn y siopau bwydydd iach.

Mae cymydog inni wedi hau escanda (ŷd sbelt) am y tro cyntaf eleni

cae ŷd sbelt

a mae hi bron yn amser cynhaeaf. Dyw’r ŷd sbelt ddim yn llafur ‘dwys’ felly does dim angen y tir llafur gorau arno, na’i chwistrellu â chemegau . Fe dyfith ar dir ymylol, ac ar dywydd oer a gwlyb. Ac mae wedi cael digon o gyfle i brofi hynny eleni. (Gyda llaw yr enw Sbaeneg ar dir llafur yw tierra labrada – debyg iawn.)

Dyma un rheswm pam na lwyddodd yr ŷd sbelt i oroesi ym myd amaethyddiaeth fodern: ei dywysennau.

tywysennau ŷd sbelt

Maen nhw’n rhydd, ac yn llaesu fwyfwy wrth aeddfedu. Mae’r plisgyn yn galed hefyd, sy’n gwneud y gwaith o ddyrnu yn drymach. Ond mae’r plisgyn caled yn diogelu’r grawn rhag plâu a phryfed, felly’r arfer heddiw yw danfon y cwbl i’r felin. Dyw e ddim yn cael ei ddyrnu tan fydd angen ei falu.

Tuedd amaeth heddiw yw tuag at y mawr, a’r mawr iawn. Ac wrth i boblogaeth y byd gynyddu a gofyn gwell fwyd, bydd angen cynhyrchu mwy. Ond mae ŷd sbelt yn enghraifft o rywbeth a allai gael ei gynhyrchu ar dir nad yw’n gynhyrchiol o gwbl nawr. Pan fydd y gwledydd cyfoethog newydd – Tseina a De’r Amerig, yr India a rhai o’r gwledydd Arabaidd, yn dechrau cymryd eu siâr o’r bwyd oedd gynt yn dod i Ewrop, efallai bydd hi’n bryd ail-ystyried ŷd sbelt a’i debyg.

O ie, maen nhw’n dweud ei fod yn dda ar gyfer toi gwellt hefyd am fod ganddo goesau hir.